Geplaatst op 22 april 2020
Leestijd: 4 min
De rode schoentjes en de hoedjesoekaze
Door de abdicaties van koningin Beatrix en paus Benedictus XVI gingen we bijna kopje onder in een stortvloed aan rare woorden uit het Latijn, Italiaans, Grieks én Russisch. We zetten de leukste voor je op een rijtje.
Koning of koning?
Maar laten we bij het begin beginnen: de paus en de koning krijgen geen hoofdletter. Het is een beroep, en dat schrijven we nou eenmaal met een kleine letter. Daarin verschilt de heilige vader of de majesteit niet van een toiletjuf.Maar het Nederlands zou het Nederlands niet zijn als er geen uitzondering was. Als je de (kerkelijke) vorst wilt aanspreken en bijzonder respect wilt uitdrukken, dan kun je wel een hoofdletter gebruiken. Dus Heilige Vader of Majesteit. Eén nadeel: de vorst hoort natuurlijk het verschil niet als je ‘m met een hoofdletter aanspreekt.
Geen kroning, geen koning?
In 1980 waren er rond de troonopvolging van Beatrix hevige krakersrellen. “Geen woning, geen kroning” was het motto. Heel slim gevonden, maar eigenlijk onjuist: in Nederland hebben we geen kroning maar een inhuldiging.Een kroning is letterlijk het plaatsen van een kroon op het hoofd van de vorst. In Nederland wordt de kroon nooit gedragen en tijdens de inhuldiging blijft de kroon dan ook op de zogeheten credenstafel liggen.
Credenstafel
De credenstafel ontleent zijn naam mogelijk aan het Italiaanse ‘credentia’, wat ‘vertrouwen’ betekent. Een credens of credenstafel wordt bijvoorbeeld in de kerk gebruikt voor de benodigdheden van de eucharistieviering. ‘Eucharistie’ is trouwens verwant aan het Griekse ‘evcharistó’, wat we zeggen wanneer we op vakantie in Griekenland iemand willen bedanken. Tijdens de inhuldigingsceremonie liggen op de credenstafel de regalia en een exemplaar van de Nederlandse Grondwet.Regalia
De regalia zijn de staatsinsigniën, de objecten die de macht en waardigheid van de koning symboliseren. Deze bestaan uit de kroon, de scepter, de rijksappel, het rijkszwaard en de rijksstandaard met het Nederlandse wapen.
De credenstafel met de regalia (bron: Koninklijkhuis.nl)
Abdicatie
Abdiceren is het afstand doen van de troon, het neerleggen van een vorstelijke functie zoals het pausschap, koningschap of keizerschap. De laatste keer vóór Benedictus XVI dat een paus abdiceerde was in 1415. Bij de Nederlandse vorsten is een abdicatie heel wat gebruikelijker.
Sedisvacatie
Als de paus terugtreedt of overlijdt, is de pauselijke zetel vacant. Dit is ook letterlijk wat ‘sedisvacatie’ of het Italiaanse ‘sede vacante’ betekent. Bij ons kan de troon nooit vacant zijn. In de Grondwet staat namelijk dat de troon bij abdicatie of overlijden direct overgaat op de erfopvolger. Dus zodra Beatrix de Akte van Abdicatie tekent, en nog voordat de inhuldiging plaatsvindt, is Willem-Alexander al koning.Conclaaf
Om een nieuwe paus te kiezen, sluiten de kardinalen zichzelf op in de Sixtijnse Kapel. Daarom heet het ook een conclaaf: het Latijnse ‘cum clave’ betekent ‘met sleutel’, dus achter gesloten deuren.Kardinaal
Nu we het toch over deuren hebben, ‘kardinaal’ is afkomstig van het Latijnse ‘cardo’ dat ‘deurhengsel’ of ‘scharnier’ betekent. De kardinalen hebben immers een scharnierfunctie in de kerk: ze kiezen de paus.Habemus Papam
En als ze die hebben gekozen, klinkt het in het Latijn: “Annuntio vobis gaudium magnum. Habemus Papam.” Dit betekent: "Ik verkondig u met grote vreugde: we hebben een paus.” Het woord ‘paus’ is afkomstig van het Griekse ‘pappas’ wat, je raadt het al, ‘vader’ betekent.Hoedjesoekaze
De paus kennen we natuurlijk van rare hoedjes en mijters. Ook wij hebben een traditie met rare hoedjes: Prinsjesdag. De oplettende lezer vraagt zich nu af: waarom is dit nou weer met een grote letter p? Hierom: officiële benamingen van feestdagen en bijzondere dagen schrijven we officieel met een hoofdletter.Om een teveel aan rare Prinsjesdaghoedjes bij de troonopvolging te voorkomen, is onder parlementariërs een hoedjesoekaze afgekondigd: blootshoofds naar de inhuldiging. ‘Oekaze’ is een Russisch woord voor een bevel van de tsaar. Dit woord is trouwens afkomstig uit het Oranje Boekje van Van Dale, waarin alle woorden rond de troonswisseling worden verzameld.
Rode schoentjes
Vroeger droeg de paus altijd robijnrode schoentjes. Deze traditie is door paus Benedictus XVI weer in ere hersteld, maar opvolger paus Franciscus is heel wat soberder in zijn kledingkeuze. Franciscus van Assisi, naar wie hij zich waarschijnlijk heeft vernoemd, stichtte de orde van de Franciscanen die in strikte armoede leefden.Waarschijnlijk zullen de rode schoentjes voorlopig in de kast blijven staan.
Het Latijn, Italiaans, Grieks en Russisch hebben zo hun sporen in het Nederlands achtergelaten. Ben je benieuwd naar de oorspronkelijke talen? Kijk dan hier:
• Italiaans voor beginners • Grieks voor beginners • Russisch voor beginners
Zijn er nog pauselijke woorden of koninklijke termen die je mist? Zet ze hieronder in de comments!
